Yunan Mitolojisine Giriş

"Ya bu Zeus, Hera, Apollon felan duyuyorum hep, çoğunun kim olduğunu da biliyorum ama hep karışıyor, öğrenmek de istiyorum aslında ne yapsam..." diye düşünenlerdenseniz size yardımcı olacak bir rehber hazırlamaya karar verdim. Çünkü kısa bir zaman öncesine kadar ben de sizin gibiydim. Zeus Tanrılar Tanrısı tamam da diğerleri kimdi, ne yapıyordu, her şeyin de Tanrısı varmış gibi daralıyordum. O zaman hazırsanız başlayalım:

Mitoloji 10 - Kathleen Sears:

Ben işe bu kitapla başladım, her tanrıyı tanrıçayı kısaca özetleyip kimin nasıl yaratıldığını, kim kimin çocuğu, Titanlar kim, ne yaptılar her şeyi bulabiliyorsunuz. Önemli birçok kısmı anlattığı için de gerçekten başucu kitabı değerinde. Ayrıca sonlara doğru kısaca Yunan mitolojisindeki Tanrıların Roma mitolojisindeki isimlerini de paylaşmışlar ki bu çok iyi. Eğer derseniz ben Homeros vs. takılmak istiyorum, bilmeseniz de olur. Ama derseniz ki Roma'da yaşamış Ovidius, Vergilius gibi yazarları da okuyacağım, o kısım da önemli oluyor. Zeus=Jüpiter gibi ufak ezberler gerektirebiliyor.

Theogonia, İşler Güçler - Hesiodos

Hesiodos Tanrılar'ın başlangıcını anlatan ilk Yunan şairi. Bu eser önemli, çünkü başlangıca dair bilgiler içeriyor. Mitoloji 101'den sonra isimlere aşinalık kazanacağınız için çok da zorlanmazsınız. Ama zaten İş Bankası baskısında açıklamalar bolca var. Hatta özellikle bu baskıyı tavsiye ediyorum ki Azra Erhat'ın ders niteliğindeki açıklamalarını da okuyabilirsiniz. İşler ve Güçler ise yaşam hakkında belirtilen fikirlerden oluşuyor. Hesiodos hem Tanrıların başlangıcını yazmış hem de belki de dönemin ilk didaktik eserini.

Yunan Mitolojisi - Stephen P. Kershaw

Henüz okuma şansına erişemedim ama kitaplığımda beklemede. Baskısı ve ciltli oluşuyla öne çıkıyor diyebiliriz. Yazarı aynı zamanda akademisyen olduğu için genel bir mitoloji giriş bilgisini alacağınız açıkça belli. "Farklı sebeplerden dolayı, farklı yazarlar tarafından farklı zamanlarda ve yerlerde anlatılan benzer temel hikâyelerin birçok versiyonu vardır. Bu farklılıkların birçoğu aydınlatılacaktır." Kafamızda bir şeyleri oturtmak ve unutulanları hatırlamak bu kitapla mümkün olacak gibi.

İlyada ve Odysseia - Homeros

Herkesin okumasa bile neyi anlattığını bildiği o kült eser var sırada. Homeros İzmirli bir ozan. Hayatında bol bol seyahat ettiği için de çok bilgili ve ozanlık konusunda çok başarılı. Aristo bile Poetika eserinde öv öv bitiremiyor stilini.  Bilinen iki eseri var, ikisi de Truva Savaşları hakkında. Sıra olarak önce İlyada, daha sonra Odysseia okunmalı. İlyada'da Truva Savaşı'nın son 51 günü anlatılıyor. Paris Yunanlı Helen'i kaçırdığı için çıkan savaş on senedir devam etmekte ve Tanrılar bir türlü kimsenin kazanmasına izin vermemekte. İlyada Hector'un ölümü ile sona eriyor, Odysseia ise bir Akha / Yunan kumandan olan Odyseia'nın on yıllık eve dönme macerasını anlatıyor. Kısacası İlyada olayın, Odysseia kişinin destanı. Yine İş Bankası Yayınları'nı öneriyorum, çünkü hem çeviri çok başarılı hem de Azra Erhat yine çok güzel değinmelerde bulunuyor.

Iphigenia Aulis'te, Elektra,Iphigenia Tauris'te - Euripides

Yunan trajedilerinin en ünlü yazarlarından Euripides, Truva savaşı öncesinden güzel bir üçleme sunuyor. Okunma sırasını belirttim, bu sırada okursanız daha tutarlı oluyor her şey. Iphigenia, Akha ordularının baş kumandanı Agammemnon'un kızı. Sefere çıkarlarken bir türlü gemileri yol alamıyor, istedikleri rüzgar esmiyor. Kahinlerden biri Agamemnon'un kızı İphigenia'yı kurban etmesi gerektiğini söylüyor ve Agamemnon da bunun için kızı ve karısını çağırıyor. Hiçbir şeyden haberi olmayan kız son anda Artemis tarafından alınıp rahibesi yapılıyor. Ama Agamemnon bu kararından inanın savaş sonrası pişman olacaktır, ölümü ile direk ilgili. Ben Elektra'yı Sophokles'ten okudum ama trajedi yazarları genelde ana konuyu değişmeden işlenişi değişiyor. Yani isterseniz Sophokles'ten de okuyabilirsiniz.

Aias - Sophokles

Akha ordusunun en ünlü savaşçısı Aşil olsa da Aias da onun kadar kudretli ve heybetli bir savaşçı. Tabi Aşil'in arkasında kalması, Aşil ölünce eşyalarının ona verilmemesi onu huysuz ve sinirli bir adama dönüştürüyor. Truva savaşından sonra Aias'ın başına gelenler anlatılıyor özet olarak burada. Aias tanrılara meydan okuyan, kibrine yenik düşmüş bir karakter olarak resmediliyor ve cezası da çabuk kesiliyor.

Troialı Kadınlar - Seneca

Truva savaşından sonra Truvalı kadınların esirliğini, umutsuzluğunu anlatıyor. Hector'un annesi Hekabe ve Hector'un karısı Andromakhe'nin başına neler geldiği anlatılıyor. Seneca Romalı bir filozof ama Yunan mitolojisine bir hayli ilgi duyduğu aşikar. Yunan trajedi yazarlarından bir tık ağır yazdığını düşünüyorum ama Troialı Kadınlar gerçekten çok başarılı yansıtıyor Truva savaşı sonrasını.

Hekabe - Euripides 

Hector'un annesi, kral Priamos'un karısı Hekabe Truva savaşlarında birçok çocuğunun öldüğünü görüyor. Muhtemelen bu hikayelerde ondan daha dertlisi olamaz. Hekabe trajedyası ise daha da acı, çünkü uzaklarda sağ olduğunu düşündüğü oğlunun ölüsünü buluyorlar, kızını ise Aşil'in mezarında kurban ediyorlar. Kahin kızı Kassandra da Agamemnon'un kölesi oluyor ama o da kısa sürede ölüyor. Bizde yazılsa saçları tek gecede beyazlardı bu karakterin eminim. Truva savaşının yıkıcı etkileri ve ağıtlarla içiniz buruk bir şekilde okuyorsunuz. Bu eser seneler seneler önce bizde Milli Eğitim Bakanlığınca basılmış, ben de o versiyonunu bulup okudum. Mitos Boyut Yayınları'ndan da çevirisi var. 

Andromakhe - Euripides

Hector'un karısı Andromakhe, Aşil'in oğlu Neoptolemos'a köle olarak getiriliyor Truva'dan. Hector'dan olan bebeğini öldüren Akhalara başka bir bebek vermek zorunda kalıyor. Ama uğruna savaşlar çıkaran Helen'in kızı Hermione, Neoptolemos ile evli ve kocası yokken Andromakhe'yi ve oğlunu öldürmek için plan yapıyor. Andromakhe'nin yardımına da Aşil'in babası Peleus yetişiyor. Söylendiğine göre Euripides burada iki farklı trajediyi birleştirmiş, iyi ki de birleştirmiş çünkü gerçekten çok ilginç ve güzel bir oyun çıkmış ortaya. 

Kral Oidipus, Oidipus Kolonos'ta, Antigone - Sophokles

Yunan trajedyasındaki en ilginç, en sapkın hikaye de Oidipus'a ait olabilir. Oidipus'un babası oğlunun ileride ölümüne neden olacağını öğrenince oğlunu öldürmesi için bir adama veriyor. Ama o adam onu öldürmeyip başka bir yerde büyümesini sağlıyor. Neticede Oidipus bir gün yolunu kestiği at arabasında babasını gerçekten öldürüyor. Ama gerçek kimliği hakkında hiçbir bilgisi yok ve daha sonra annesiyle evleniyor. Annesinden çocukları vs. oluyor ve Tanrılar Oidipus'u lanetliyorlar. Üçleme halinde yazılan bir hikaye daha. Psikoloji kitaplarına Oidipus kompleksi diye bir kavram bile sokan bu hikaye bence mitoloji sevenlerin kesinlikle okuması gereken eserlerden. Ayrıca Sophokles'in dili ekstra bir güzel bence. 

Zincire Vurulmuş Prometheus - Aiskhylos

Zeus'tan habersiz ateşi çalıp insanlara veren Prometheus'un öyküsü de mitolojinin mihenk taşlarından biri bence. İnsanlara ateşi verdiği için cezalandırılan Prometheus zincire vuruluyor ve her gün karaciğerini bir karganın yemesine şahit oluyor. Ölümsüz olduğu için de bu devran sürekli dönüyor. Prometheus aslında Zeus'a kafa tutan nadide kişilerden biri. Zeus'un nasıl devrileceğini de bilen bir kahin aynı zamanda. Ama Zeus'un sonuna dair bir eser var mı bilmiyorum ya da ben daha denk gelmedim. İlginç bir aileye sahip, erkek kardeşi Epimetheus Pandora'nın kutusunu yanlışlıkla açan kişi bu arada. Diğer kardeşleri Atlas ve Menoeitus da kendi gibi cezalandırılıyor. Aiskhylos'un epik şiir gibi yazılmış destanı benim favorilerimden, çevirisi de şahane. Önerim yine İş Bankası Yayınları.

Ben, Kirke - Madeline Miller

Temel mitolojiyi kaptıktan sonra bu kitaptan büyük zevk alacağınızı düşünüyorum. Ben okuyalı bir hayli oldu ama sayfaları nasıl hızlı çevirdiğimi hatırlıyorum. Burada da aslında Odysseia'de tanıştığımız büyücü Kirke'nin hikayesi anlatılıyor. Farklı bir şekilde kurgulanarak anlatıldığı için ben gerçekten beğendim. Kirke güneşin, yani Helios'un kızlarından biri ve aslında çok güçlü bir büyücü. Ondan çekindikleri ve bazı şeyler yaptığı için onu bir adaya hapsediyorlar ve Kirke burada yüz yıllar geçiriyor. Kirke'nin ağzından dinleyeceğiniz bu öyküden etkileneceksiniz derim.

Akhilleus'un Şarkısı - Madeline Miller

Yine Kirke gibi, hatta ondan daha önce yazılmasına rağmen bizde Kirke'den sonra ünlenip tekrar basımı yapılan bu öykünün yazarı da Madeline Miller. Kirke'den sonra - belki de önce - Aşil hakkındaki bu kitabın da mitoloji severler tarafından okunacağına eminim. Benim henüz okuyamadığım ama kesinlikle yakın zamanda okuyacağım bu kitap da Aşil'in Truva Savaşı'ndaki hayatı üzerine odaklanıyor. Destanlarda nasıl anlatıldığı değil ama bir insan olarak anlatıldığı için bundan ayrı bir tat alabilirsiniz. Madeline Miller de mitolojiyi çok seven ve onlardan öyküler yaratmayı seven biri, o yüzden de kitapları çok başarılı.

Aeneis - Vergilius

Yunan mitolojisinin temelini aldığınızı düşünüyorsanız, işi Roma mitolojisine uzatmanız için temel eser kesinlikle Aeneis. Jaguar Yayınları'ndan çıkan ve gayet de güzel bir çeviri olduğunu düşündüğüm Aeneis, Roma şairi Vergilius'un Roma tarihini Truvalılara dayandırmak istemesinin neticesi bir yerde. Yenilen Truvalıların soyundan sadece Aeneis ve bir grup arkadaşı kalıyor. Kendilerine kehanette söylenen toprakları, yani Roma şehrini bulmaları bir hayli uzun ve zor oluyor. Daha sonrasında yine Tanrıların rahat bırakmaması sonucunda Aeneis yeterince çile çekmemiş gibi tekrar büyük zorluklarla uğraşıyor. Daha sonrasında Roma'yı kuran Remus ve Romulus kardeşler Aeneis'in torunları diye anlatılıyor. Vergilius da döneminin en ünlü ve en iyi şairlerinden. Dante'nin İlahi Komedya'sındaki yol gösterici de hatırlarsanız Vergilius'tu. Burada tabi tanrı ve tanrıça isimleri değişiyor. Zeus = Jupiter, Hera = Juno, Artemis = Diana vs. gibi küçük bir ön hazırlık istiyor okurken.



Bunlar dışında benim henüz okumaya vakit bulamadığım ama kendi içlerinde bilinen Yunan Mitolojisi'ne dair diğer kitaplar da şöyle:

Jean Pierre Vernant - Torunuma Yunan Mitleri
Gustav Schwab - Klasik Yunan Mitolojisinin En Güzel Efsaneleri
Andre Bonnard - Antik Yunan Uygarlığı
Robert Graves - Yunan Mitleri
Colette Estin - Yunan ve Roma Mitolojisi
Pierre Grimal - Yunan Mitolojisi